Yunanistan'ın Kos adasında, tatil sezonunda, turistler sahilde müzik dinleyerek kokteyllerini yudumlarken İngiliz tatilcilerin kiraladıkları dörtlü bisikletlerle şehir merkezinde hız yaptıkları sıklıkla görülebilir. Ancak sahildeki barlara ve kulüplere arabayla 20 dakikalık mesafedeki manzara tamamen farklıdır.Hükümet verilerine göre, 7 Ekim itibariyle 175 kişinin tutulduğu bir mülteci mevcut. Kampın ve gözaltı merkezinin yakınında, milyonlarca avroluk, AB tarafından finanse edilen yeni bir mülteci kampı inşa ediliyor.Haziran'dan Eylül'e kadar dört ay boyunca Kos adasını ziyaret ederek kampta ve gözaltı merkezinde yaşayan ve çalışan insanlarla konuşuldu.En yakın noktasında ada, Türkiye'den dört kilometre uzaklıkta bulunuyor. Yunan makamlarının mültecileri geri ittiğine dair devam eden raporlara göre adaya botlarla gelen sığınmacıların sayısı son 18 ay içinde önemli ölçüde düştü.Yapılan araştırma sırasında muhabirler, sığınmacıların gözaltına alınması ve cinsiyete dayalı şiddet ve işkence de dahil olmak üzere Avrupa Birliği ve Yunan yasalarının ciddi ihlallerini buldular.Sahadaki aktivistler ve uzmanlar da ayrıca yasal tavsiyeye erişimin engellenmesiyle ilgili endişelerini dile getiriyor. Dolayısıyla da bu yıl içinde açılması beklenen yeni kampla ilgili temel bir endişeye sahipler.Avrupa İltica, Göç ve Entegrasyon Fonu tarafından finanse edilen Kos, toplamda 322 milyon $ AB fonuna mal olan beş “MPRIC”den (Çok Amaçlı Kabul ve Tanımlama Merkezleri) birine ev sahipliği yapacak. Bu merkezler Midilli, Samos, Sakız ve Leros adalarında da inşa ediliyor.Beş sitenin tamamı, insanlık dışı yaşam koşullarıyla ün salmış önceki kampların yerini alacak.İlki Samos'ta Eylül ayında Yunan ve AB yetkililerinin katıldığı bir törenle büyük bir tantanayla açıldı. Ancak şehir merkezinden birkaç kilometre uzaklıktaki bir vadide yer aldığından, mültecileri tecrit edip gözden uzaklaştırmakla eleştirildi. En kötüsü, bazı eleştirmenler yeni sitelerdeki “hapishane benzeri” koşullardan yakınıyordu.“ÇARESİZLİK”Kasım 2019'da Şam'dan gelen 24 yaşındaki Suriyeli mülteci Amal* Türkiye'den ayrıldı ve başka bir trajedi ile karşı karşıya kaldığı (başka bir sığınmacı tarafından cinsel tacize uğradığı) Yunan adası Leros'a geldi.Atina'ya kaçtı, ancak Kos'taki gözaltı merkezine gönderilmeden önce, hiçbir evrakı olmadığı için Yunan başkentinde polis tarafından yakalandı.Orada, halen gözaltındayken, Eylül 2020'de bir sığınma görüşmesi yaptı. Başvurusu Mart ayında reddedildi ve gözaltına alındı.Yunan yasalarına göre, sığınmacılar, örneğin ulusal güvenlik için bir risk olarak görülüyorlarsa, çeşitli nedenlerle gözaltına alınabilirler.Neden bu kadar uzun süre gözaltında tutulduğunu bilmeyen Amal, Kos gözaltı merkezinde geçirdiği 18 ay ile ilgili hala kabus gördüğünü belirtiyor.Muhabirlerin görüştüğü diğer tutuklular gibi Amal da kamp yetkililerinin, kamera kapalı olduğu sürece telefonunu kullanmasına izin verdiklerini söyledi."Bize kamerayı neden aldıklarını açıklamadılar ama insanların yaşanan kötü şeylerin videosunu çekmesini istemedikleri için aldıklarını biliyorum," diyen Amal, bu yıl Mayıs ayında serbest bırakılmadan önce Yunan yasalarının izin verdiği azami süre boyunca gözaltında tutuldu.“Gözaltındaki herkes zihinsel olarak yorgun; Sadece kampın dışındaki hayatı görmek istiyorlar” diyen Amal günün çoğunda uyuduğunu belirterek “İnsanlar hapsedilmeyi protesto etmek için sık sık açlık grevine başladı.” ifadelerinde bulundu.“RÜYAMDA HALA HAPİSTE OLDUĞUMU GÖRÜYORUM”Solucanların ve böceklerin olduğu, yemeklerin küflü olduğu bir bölgede tutulduklarını belirten Amal, sığınma başvurusu yapmaktan, tekrar gözaltına alınabileceği korkuyor.“Orada bir gün daha duramam, kendimi öldürürüm daha iyi… Hâlâ iyi değilim, rüyalarımda hala hapiste olduğumu görüyorum.”Mart 2020'de Avrupa Konseyi'nin işkenceyle mücadele komitesi, Evros bölgesindeki ve Sisam adasındaki tesislerde insanların tutulduğu koşulların "insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele teşkil edebileceğini" söyleyerek Yunan mültecilerin gözaltına alınmasıyla ilgili endişelerini dile getirdi.Küresel Gözaltı Projesi verilerine göre, Aralık 2020'nin ortalarında, Yunanistan genelinde sınır dışı etme işlemlerinin yaşanmasından önce, 2.447 kişi gözaltına alındı.Yunan Polisi'nin meclis sorularına yanıt olarak yayınladığı verilere göre, rakamlar önümüzdeki altı ay boyunca kabaca benzer kaldı.Bu yıl 1 Ocak'tan Haziran ayının sonuna kadar ülkede sınır dışı edilmeden önce gözaltında tutulan 2.392 kişi vardı; gözaltına alınanlardan 1.109'u altı aydan fazla bir süre gözaltında tutuldu.Bir Yunan STK’sı olan Ege’de Mültecilere Destek, özgürlükten yoksun bırakmanın yalnızca son çare olarak kullanılması gerektiğini ve devletin ciddi bir ihlal gerçekleştirdiğini bildirdi.Yunanistan Mülteciler Konseyi savunucusu Spyros-Vlad Oikonomou, Türkiye'nin geçen yıl Mart ayından bu yana sınır dışı edilen mültecileri kabul etmeyi reddetmesi nedeniyle, “Bu nedenle, koruma sağlanmak yerine idari olarak uzun süreler boyunca gözaltında tutulan mültecileri tartışıyoruz. Ta ki gelecekte belirsiz bir zamanda Türkiye'ye iade edilene kadar." dedi. Ancak Yunanistan tarafından geri itilen mültecilerin Türkiye tarafından kurtarıldığı bilinenler arasında.Oikonomou, resmi verilere atıfta bulunarak, bu yılın Temmuz ayında Kos'ta gözaltına alınanların yüzde 90'dan fazlasının bir yıldan uzun süredir gözaltında tutulduğunu söyledi.Bu durum üzerine “Yunan devletinin gözaltı alternatiflerini uygulamaya yönelik genel isteksizliği”ni belirterek suçlamada bulundu.Şimdi İsveç vatandaşı olan 25 yaşındaki Suriyeli mülteci Ali*, 2015 yılında Yunanistan'dan geçerek nihayet kuzey Avrupa'ya ulaştı.Yüksek lisans öğrencisi 23 yaşındaki karısı Hala* Türkiye'den geldikten sonra gözaltına alınınca Stockholm'den Kos'a gitti.Çift, her gün ve akşam konuştu.MÜLTECİLERİN DURUMUNU TANIMLAYAN TEK KELİME: “UMUTSUZLUK”Yemeklerin çoğunlukla yenilmez cinsten olduğunu söyleyen Hala, merkezdeki insanların durumunu tanımlamak için tek bir kelime kullanıyor: “umutsuzluk”.15 gün gözaltında tutulan Hala’nın Yunanistan'a yaptığı ilk sığınma başvurusu reddedildi, ancak karara itiraz ediyor.Evli çift şimdi İsveç'e gitti, ancak iltica başvurusu hala Yunan makamlarının elinde olduğu için Hala'nın Yunanistan'a iade edilme riski var.Ali, “Şimdi betondan, çelikten ve çitlerden kamp yapıyorlar” dedi. "Bu, Yunanistan'a veya Avrupa'ya gelmek isteyen herkese açık bir mesajdır, eğer buna cesaret ederseniz, burası sizin kalıcı eviniz olacak."Muhabirler, bu haberde ileri sürülen iddialara yanıt almak için Yunan yetkililerle temasa geçti, ancak haberin yayınlandığı sırada herhangi bir yanıt alınamadı.KÖTÜ KOŞULLARKos'taki gözaltı merkezi, bu yılın başlarında Gine uyruklu 44 yaşındaki Macky Diabate'in apandisit patlamasının neden olduğu tedavi edilebilir bir karın enfeksiyonu olan peritonitten ölmesiyle gündeme geldi.Ölen hastanın günlerce tıbbi yardım istediği bildirildi.Gözaltına alınan birkaç kişinin durumlarını belgelemelerini engellemek için telefonlarının kurcalandığı veya kırıldığı belirtildi. Bu aynı zamanda, AB yasaları tarafından garanti edilen bir hak olan yasal belgelerin fotoğraflarını avukatlarla paylaşma ve tavsiye isteme haklarına da engel teşkil ediyordu.Bu hak, Yunanistan göç bakanı Notis Mitarachi’ye bir e-postada vurgulandı: “Birinci derecede adli yardım, ikinci derecede ve tutuklular için yasal temsil sağlanması AB hukuku kapsamında yasal bir zorunluluktur.”Avrupa adli yardım kuruluşu Sınırların Ötesinde Eşit Haklar, gözaltıyla ilgili yaklaşan bir raporun taslağını paylaştı ve bu raporun çoğunu doğruladı.Grup, makul bir sınır dışı edilme olasılığı olmaksızın gözaltı uygulamasının “alıkonulan göçmenlerin fiziksel ve zihinsel sağlıkları üzerinde çok büyük bir etkisi olduğunu ve yetkililerin Yunan Ombudsmanının tekrarlanan tavsiyelerine göre bunu derhal sonlandırması gerektiğini” söyledi.Ayrıca, adaya vardıklarında sığınmacıları otomatik olarak gözaltına alma uygulamasıyla ilgili endişeleri de dile getirdi.Grup, "Ocak 2021'de İstanköy'deki ofisimizi açtığımızdan beri, müvekkillerimiz arasında toplumsal cinsiyete dayalı şiddete uğrayanlar, fiziksel işkence mağdurları, küçük çocuklu aileler, yaşlılar, LGBTQIA bireyleri ve ciddi zihinsel sağlık sorunları olan kişiler var" dedi.Örgüte, bekar kadınlar için güvenli alan eksikliği, polis tarafından kötü muamele ve yasal hizmetlere erişimdeki zorluklar da dahil olmak üzere gözaltı merkezindeki kötü koşullar hakkında sürekli raporlar sunuldu.Avukatlarla yapılan görüşmeler genellikle gizli olmayan ortamlarda gerçekleşiyor, insanlar avukatlarla görüşmek için tesisten çıkamıyor ve polis tüm tutukluların telefon kameralarını kırdığı için avukatlar ve müvekkiller için belgelerin paylaşılmasının zor olduğu belirtildi.Örgüt, bazı sığınmacıların 18 aydan uzun süredir iade kabul etmeyen Türkiye'ye sınır dışı edilmek üzere gözaltına alınmasından özellikle endişe duyuyordu.Grup, "Bu, Yunan, AB ve uluslararası insan hakları hukukunu açıkça ihlal ediyor" dedi.Muhabirlere birden fazla kaynak tarafından açıklanan bir olayda, 13 Temmuz'da İstanköy'e gelen 26 sığınmacıdan oluşan bir grup avukatlarla kısa bir süre görüşebildi.Ancak avukatların kendi temsilcileri gibi hareket etmelerini sağlayacak yasal izinleri imzalayamadılar. Kaynaklara göre Yunan makamları, avukatların 15 Temmuz'daki bazı varışlar için planlanan görüşmelere katılmalarını keyfi olarak engelledi.Polis ayrıca mültecilerin telefonlarına da el koydu ve onları geri vermedi, bu arada birçoğu sığınma başvurularında ilk retlerini aldı.SIĞINMACILAR İÇİN 'HAPİSHANE'Yunanistan Mülteciler Konseyi'nden Oikonomou, Kos'taki durumun kendisine AB tarafından finanse edilen yeni merkezler için çok az umut verdiğini söyledi.“Sığınmacıların özgürlüğüne getirilen kısıtlamaların nasıl uygulanacağını yakından izleyeceğiz” diyen Oikonomou, Adalar genelinde mültecilerin karşılaştığı sefil koşullara bir çözüm olarak önerilmiş olsa da, merkezleri çevreleyen dikenli teller konusunda ciddi endişelere sahip.Samos'ta ilk açılan merkez, uluslararası ilgi gördü. Fransa İçişleri Bakanı Gerald Darmanin de dahil olmak üzere Avrupa'nın dört bir yanından bakanlar siteyi ziyaret etti.Darmanin gezisinden sonra tweet attı: “Politikamıza rehberlik etmesi gereken şey bu.”Yeni Samos kampında, NATO kalibreli dikenli teller, özel güvenlik şirketi G4S ve Yunan polisi tarafından sağlanan 24 saat güvenlik de dahil olmak üzere 48 milyon avroluk (56 milyon dolar) sitenin bir parçası olarak kısa süre içinde açılacak bir gözaltı merkezi bulunuyor.Samos'ta bir avukat olan Dimitris Choulis, Kos'u ziyaret ettikten sonra orada başka bir gözaltı merkezinin açılması ihtimalinden endişe duyduğunu söyledi.“Kos'u ziyaret ettiğimizde oradaki gözaltı alanının yeni sığınmacılar için “hapishane” olarak kullanıldığına tanık olduk.“Bu Samos'ta da olacak çünkü (uzaktaki) konumu nedeniyle bir adli yardım görevlisi olarak buna tanık olmak neredeyse imkansız. Yunanistan'da yetkililere gerçekten meydan okuyabilecek bağımsız izleme mekanizmaları olmadığı için yasa dışı şeyler olmaya devam ediyor.”Samos'taki kamp sakinleri, siteye yeniden giriş kontrollerine tabi tutuluyor ve STK çalışanları, yakındaki bir kasabadaki okuldan dönen 10 yaşındaki çocukların kapılardan içeri alınmadan önce arandığını söylüyor.Kasabada ünlü bir eğitim merkezi işleten ve öğrencileri arananlar arasında bulunan Still I Rise'ın savunucu direktörü Giulia Cicoli, “Güvvenlik kontrolünden geçmeniz gerekiyorsa, neden havaalanındaki gibi onurlu bir şekilde olmasın? Neden 10 yaşındaki bir çocuğun bu kadar detaylı bir araştırması olmak zorunda?” ifadelerinde bulundu.“Sırt çantasındaki her şeyi çıkarıyorlar. Çocuğun hakları korunmalıdır. Bunlar, evlerine gitmek için güvenlik kontrollerinden geçen çocuklar olacak.”Yunan yetkililer, gerekli güvenlik önlemlerinin kamp sakinleri ve yerel halk için olduğunu söyleyerek savundu.“Erişim merkezlerindeki modern güvenlik ve kontrol sistemlerinin çalışması, yalnızca şu anda kamplardan uzakta bulunan (yerel) sakinleri etkilemiyor. Yunanistan Göç Bakanı Mitarachi, kampın açılışında yaptığı konuşmada, "Bu, çalışanları değil, aynı zamanda kendilerini güvende hissetmek isteyen sakinleri de ilgilendiriyor" ifadelerinde bulunmuştu.Merkezlerde drone kullanımının yanı sıra X-Ray makineleri ve manyetik kapılar da bulunuyor. Ayrıca, hareket algılamalı gözetleme sisteminin kalbinde, Atina'daki Yunanistan Göç Bakanlığı'nda bulunan ve kameralardan gelen canlı yayınları uzaktan izleyen bir kontrol odası da bulunuyor.Brüksel merkezli Avrupa Göç Politikası Enstitüsü'nün başkanı Hanne Beirens, gözetim ağırlıklı bu modelin muhtemelen diğer sınır bölgelerinde de ortaya çıkacağını şu ifadeleriyle söyledi:Yıldızla(*) işaretlenmiş isimler, mültecilerin kimliklerini korumak amacıyla değiştirilmiştir.