"Dilde, işte, fikirde birlik" sözleriyle Türk topluluklarının gelişmesi için yol çizen, basın ve eğitim çalışmalarıyla iz bırakan İsmail Bey Gaspıralı, vefatının 107. yılında anılıyor.
Rusya'daki Türkçülük ve yenileşme hareketinin öncülerinden, Kırım Tatar düşünce adamı Gaspıralı, soyadını babasının doğum yeri Kırım'ın Gaspıra köyünden aldı.
Bahçesaray yakınlarındaki Avcıköy'de 20 Mart 1851'de dünyaya gelen Gaspıralı, ilk eğitimini yerel Müslüman mektebinde aldı.
Daha sonra Akmescit Erkek Okulunda okuyarak, asker olmak için önce Voronej, sonra da Moskova'daki harp okuluna kayıt oldu.
İsmail Gaspıralı, Girit isyanında Rum asilere karşı mücadele eden Osmanlı askerlerine katılmak isteyerek Litvanya Tatarı Mustafa Mirza Davidoviç ile birlikte gizlice Türkiye'ye geçme girişiminde bulundu.
Odesa'da yakalanan ve askeri öğrencilik hayatı sona eren ünlü düşünür, 1868'de henüz 17 yaşındayken Bahçesaray'a dönerek Rusça öğretmeni olarak görev yaptı.
Gaspıralı, 1872'de Kırım, İstanbul, Viyana, Münih ve Stuttgart üzerinden Paris'e giderek, bir süre Rus edebiyatçı İvan Turgenyev'in asistanlığını yaptı.
İsmail Bey, 1880'de İstanbul'a gelerek burada Şemseddin Sami, Ahmet Mithat ve Mehmet Emin ile tanıştı. Namık Kemal, Şinasi ve Ziya Paşa'nın önderliğindeki Genç Osmanlılar'dan etkilenen yazar, bir sene sonra memleketi Kırım'a döndü.
"İSTANBUL DERGİLERİNE MAKALELER YAZMAYA BAŞLADI"
Osmanlı aydın çevreleriyle ilişkileri yoğunlaşan Gaspıralı, çeşitli İstanbul dergilerine makaleler yazmaya başladı; aydın çevreler tarafından tanınır ve saygı görür oldu.
Bahçesaray Belediye Başkanlığı görevini 1878-1884 yıllarında sürdüren Gaspıralı, Rusya Müslümanlarıyla ilgili çok sayıda yazı kaleme aldı.
Ünlü düşünüre göre okullarda Türkçe eğitim verilmeli ve ortak Türk edebi dilinin oluşması sağlanmalıydı. Türk dili konuşan toplumların birbirinden haberdar olması için milli basına duyulan ihtiyacı da yazılarında dile getiren Kırımlı fikir adamı, 22 Nisan 1883'te Osmanlı Türkçesi ile hazırlanan Tercüman gazetesini çıkardı.
Tatarca ve diğer Türk dillerinden kelimelere de yer verilen gazete, haftada bir gün olarak başladığı yayın hayatına 1903'te haftada iki gün, 1912'de ise günlük olarak devam etti.
Kırım'daki ilk, Rusya Müslümanları arasında ise üçüncü Türkçe gazete olan Tercüman, diğer gazeteler kısa sürede kapanınca uzun süre Çarlık Rusyası'ndaki tek Türk ve Müslüman gazetesi olarak faaliyet gösterdi.
Eğitim sisteminin her şeyden önce ana dilin öğretimine hizmet etmesi ve dini bilgilerin yanı sıra dünyevi bilgileri de içermesi gerektiğini savunan Gaspıralı, 1884'te Bahçesaray'ın Kaytaz Ağa Mahallesi'nde yeni yöntemlerle eğitim veren bir okul açtı.
Eğitim ve basın yayın alanında pek çok çalışmaya imza atan İsmail Bey Gaspıralı, 24 Eylül 1914'te Bahçesaray'da vefat etti.
"TÜRK HAKLARINI BİRLİK VE DAYANIŞMAYA ÇAĞIRDI"
"Dilde, fikirde, işte birlik" şiarına uygun yaşayan Gaspiralı, tüm Türk haklarını birlik ve dayanışmaya çağırdı. Türkistan, Mısır ve Hindistan'a giderek buralardaki Müslümanların eğitim çalışmalarına katıldı, Rusya Türklerinin eğitimi ve birleşmesi yolunda mücadele etti.
İsmail Gaspıralı, Tercüman gazetesinde, bütün dünya Türklüğünün anlayabileceği ortak bir edebi dil geliştirmeye çalıştı, bu edebi dilin de Osmanlı Türkçesi olmasını istedi.
İstanbul'daki hamal ve kayıkçıyla Doğu Türkistan'daki deve sürücüsü ve koyun çobanının dahi anlayabileceği bir dil hayal eden Gaspıralı, 27 Haziran 1914 tarihli İkdam gazetesinde, kendisiyle yapılan "İbret Alınacak Sözler" başlıklı söyleşide şunları kaydetmişti:
"Eğer Türkler (Anadolu Türkleri), dillerini biraz daha sadeleştirmiş, okumayı ve imlayı öğretecek şekilde ünlü harfleri kullanmaya başlamış olsalardı, 5-6 seneye kadar Rusya Müslümanlarıyla dilleri kesinlikle birleşmiş olurdu. Bundan doğacak faydaları izah etmeye gerek yoktur sanırım."
Gaspıralı'nın başlıca eserleri arasında, "Russkoye Musulmanstvo" (1881), "Salname-i Türki" (Bahçesaray, 1882), "Mirat-ı Cedid" (Bahçesaray, 1882), "Hace-i Sıbyan" (Bahçesaray, 1884; 3.bas. 1892; 7. bas. 1898), "Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene" (Bahçesaray, 1885), "İslamlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar" (Bahçesaray, 1885), "Rusya Coğrafyası" (Bahçesaray, 1885), "İki Bahadır" (Bahçesaray, 1886), "Kıraat-i Türki" (Bahçesaray, 1886; 2. bas. 1894), "Maişet Muharebesi" (Bahçesaray, 1886) bulunuyor.
