Irak'ta genel seçimlerin üzerinden yaklaşık 8 ay geçmesine rağmen seçimlerin galibi Sadr Hareketi lideri Sadr ile eski başbakanlardan Kanun Devleti Koalisyonu lideri Maliki arasındaki hesaplaşma nedeniyle uzlaşı sağlanamıyor ve hükümet kurulamıyor.

Şiilerin yanı sıra Kürtlerin de iki büyük partisi Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) cumhurbaşkanı adayı konusunda anlaşamıyor ancak asıl tıkanıklık Şii cenahta yaşanıyor ve buradaki sorunlar çok daha derin. Irak'ta 2003'te Saddam Hüseyin liderliğindeki Baas rejiminin yıkılmasından sonraki süreçte hükümet kurma görüşmeleri ilk defa bu kadar uzadı.

İran'a yakınlığıyla bilinen eski başbakanlardan Nuri el-Maliki liderliğindeki 33 sandalyeye sahip Kanun Devleti Koalisyonu, Haşdi Şabi komutanı Hadi Amiri başkanlığındaki 17 sandalyesi bulunan Fetih Koalisyonu ve diğer Haşdi Şabi gruplarının katılımıyla kurulan "Koordinasyon Çerçevesi", Kürt partilerinden 18 vekili olan KYB ve diğer bazı bağımsız vekillerin de desteğiyle Mecliste 120 muhalif sandalyeye ulaştığı için cumhurbaşkanının seçilmesini engelleyebiliyor.

Sadr Hareketi-KDP-Sünni Koalisyonu ise Mecliste yeterli çoğunluk olan 220 sayısına ulaşamadığı için cumhurbaşkanı adaylarını seçemiyor. Sadr, sürecin tıkanması nedeniyle nisan ayının başında Koordinasyon Çerçevesine 12 Mayıs, bağımsız gruplara da 15 Mayıs'a kadar hükümeti kurmaları için süre tanıdı. Ancak bu süre içinde gelişme olmayınca 15 Mayıs'ta hükümet kurma girişimlerine ara verdiklerini ve bir ay boyunca muhalefete çekildiklerini duyurdu.

İşgal sonrası Irak'ta istikrar sağlanamadı

2003 işgali sonrası Irak'ta 2005-2021 arasında 5 genel seçim yapıldı. Bu seçimlerin tamamında hükümetin kurulması tarafların anlaşamaması nedeniyle uzadı. Ülkede anayasanın referandumla kabul edilmesinin ardından ilk genel seçim 15 Aralık 2005'te yapıldı. Taraflar uzun süren görüşmeler sonrası ancak uzlaşmaya varabildi ve 20 Mayıs 2006'da da Nuri el-Maliki liderliğinde hükümet kuruldu.

İkinci genel seçim ise 7 Mart 2010'da yapıldı. Yine uzun süren görüşmelerin ardından Maliki, 25 Kasım 2010'da hükümeti ikinci defa kurmayı başardı. Nisan 2014'te yapılan seçimlerin ardından ise Kürt partilerin Maliki'nin üçüncü defa başbakan olmasını kabul etmemeleri nedeniyle Şiiler, Haydar İbadi'yi aday gösterdi ve hükümet 11 Ağustos 2014'te kuruldu. Dördüncü seçimler ise 15 Mayıs 2018'de yapıldı ve Adil Abdulmehdi, 25 Ekim 2018'de Meclisten güvenoyu alarak görevine başladı.

Sadr-Maliki husumetinin arka planı

Halihazırda Sadr ile Maliki arasındaki husumet 2008’deki operasyonlara dayanıyor. Maliki, başbakanlığının birinci döneminde, ülkenin güney şehirlerinde Sadr’a bağlı Mehdi Ordusuna yönelik operasyon emri verdi. Düzenlenen baskınlarda Mehdi Ordusundan yüzlerce milis hayatını kaybetti, yüzlercesi de tutuklandı. Bu olay Sadr ile Maliki arasındaki düşmanlığı derinleştirdi.

Sadr, geçen aylarda hükümetin kurulmasına ilişkin açıklamalarında Maliki’yi işaret ederek, "Hükümetin kurulmaması yolsuzluk yapanların hükümette yer almasından daha iyidir." dedi ve İran’a yakın Şii grupları "dış güçlere dayanmakla" suçladı. Şii lider Sadr, 10 Ekim'deki seçimlerin ardından İran'ın Irak'taki siyasetine Tahran'a yakın duran siyasi hareketlere yönelik sert açıklamalarda bulunuyor.

Sadr’ın bu tutumu nedeniyle de mevcut tıkanıklığın kısa sürede aşılması beklenmiyor. Çünkü Sadr-KDP-Sünni Koalisyonu Mecliste 200 sandalyeye ulaşabiliyor. Toplantı için 20 kişiye daha ihtiyaçları var. Meclisteki üçte iki çoğunluk da Irak Yüksek Federal Mahkemesinin aldığı son kararla gündeme gelen bir konu. Önceki seçimlerde böyle bir durum yaşanmadı. Bu da Federal Mahkemenin siyasi istikrarsızlık ve karışıklık nedeniyle siyasi konulara daha fazla müdahil olduğu eleştirilerine yol açıyor. Sadr, Kürt partileri ve Sünniler, Federal Mahkemenin İran etkisinde olduğunu iddia ediyor.

Çözüm senaryoları

Irak'ta en yüksek yargı merci Federal Mahkeme. Mahkeme 2005'te kabul edilen Anayasa'nın 44. maddesine göre kuruldu. Mahkeme başkan, yardımcısı ve 7 üyeden oluşuyor. Üyelerin 5'i Şiilerden, 2'si Kürtlerden, 2'si de Sünnilerden seçiliyor. KDP'nin veto edilen cumhurbaşkanı adayı, eski Dışişleri ve Maliye Bakanı Hoşyar Zebari, ülkedeki siyasi krizden Federal Mahkemeyi sorumlu tutuyor ve aldığı kararların istikrarsızlığa yol açtığını savunuyor.

Irak'ta siyasi krizin ve tıkanıklığın aşılması için gerçekleşebilecek senaryolardan birisi Federal Mahkemenin üçte ikilik çoğunluğun olması gerektiği yönündeki kararını iptal etmesi olabilir. Bu senaryoya göre, üçlü koalisyonun adayı seçilir ve hükümetin kurulmasının da önü açılır çünkü halihazırda iki taraf da 220 sayısına ulaşma şansına sahip değil.

İkinci seçenek ise Meclisin feshedilmesi ve seçimlerin yenilenmesi. Sadr daha önceki konuşmalarında bu seçeneğe işaret etti. Zayıf bir ihtimal olsa da üçüncü seçenek ise Sadr'ın İran'a yakın Şii gruplarla uzlaşmaya varması olabilir. Sadr'ın Maliki ve diğer İran'a yakın isimlerle koalisyon ihtimalini "kırmızı çizgi" olarak nitelemesi nedeniyle seçimlerin yenilenmesi ihtimali şu an olası seçenek olarak öne çıkıyor.